Dikkat Eksikliği İçin İlaç Tedavileri
DEHB için güncel tedavi önerileri, ilaç tedavisini ve/veya davranışsal tedaviyi içerir ve her ikisi de etkinliği kanıtlanmış yöntemlerdir. Dikkat eksikliği hiperaktivite bozukluğu tedavisinde en sık kullanılan farmakolojik maddeler stimülanlardır (uyarıcı).
3 tip stimülan bulunmaktadır; bunlar metilfenidat, dekstroamfetamin ve amfetamin bileşikleridir. Stimülanların etki mekanizması iki nörotransmitter yolağı üzerinden olmaktadır ve sinaptik aralıkta dopamin ve norepinefrini arttırarak etki göstermektedirler.
Metilfenidatın presinaptik dopamin ve noradrenalin taşıyıcılarını inhibe ederek sinaptik aralıkta dopamini düzenlediği, amfetaminlerin ise norepinefrin ve dopaminin presinaptik nörona geri alımını bloke ettiği ve dopaminin veziküllere taşındığı veziküler taşıyıcının (VMAT) yarışmalı inhibisyonuyla veziküllerden dopamin salınımına yol açtığı düşünülmektedir.
Ülkemizde DEHB tedavisinde kullanımı onaylanmış tek stimülan metilfenidattır. Oral yoldan kullanılan kısa ve uzun etkili formları mevcut olup metilfenidat tedavisiyle DEHB tanısı almış çocukların 3/4’ünde semptomlarda iyileşme görülmektedir. Metilfenidat tedavisinin en sık görülen yan etkileri, uyku bozukluğu, iştahsızlık, karın ağrısı, baş ağrısı, çarpıntı gibi yan etkilerdir .
Her ne kadar psikostimülanlar uzun süredir araştırılan bir ajan olup güvenli ve etkin bir tedavi yöntemi olsalar da, bu ajanlardan biri veya diğeri ile tedavi edilen hastaların %30’una kadarı yetersiz klinik yanıt verebilir veya tedaviyi sınırlayan yan etkiler yaşayabilir.
Stimülanların etki etmediği ya da yan etkiye sebep olduğu hastalarda kullanılabilecek diğer bir seçenek ilaç, non-stimülan gruptan olan atomoksetindir. Atomoksetin seçici noradrenalin geri alım inhibitörüdür. Atomoksetin DEHB tedavisi için Food and Drug Administration (FDA) tarafından onaylanan tek NA geri alım inhibitörüdür.
Atomoksetinin DEHB tedavisinde faydalı olduğu görülmekle birlikte stimülanlarla atomoksetinin karşılaştırıldığı birçok çalışma stimülanlara göre etkinliğinin düşük olduğunu göstermiştir. Atomoksetin klinik çalışmaları preklinik tahminler ile tutarlı bir şekilde kötüye kullanım potansiyeli olmadığını göstermiştir. Atomoksetinin etkisinin çıkması birkaç haftayı bulabilir, en sık görülen yan etkileri baş ağrısı (% 19), uykusuzluk (% 1 -% 19), kserostomi (% 17 -% 35), bulantı (% 7 -% 26) iştah azalması (% 15 -% 23), karın ağrısı (% 7 -% 18), kusma (% 4 -% 11), kabızlık (% 1 -% 11) şeklindedir.
Alfa-2 reseptör agonistleri (guanfasin ve klonidin), DEHB için uyarıcı tedaviye alternatif olarak veya kombine tedavide kullanılmaktadır. Guanfasinin klonidin üzerindeki potansiyel avantajları daha uzun bir yarı ömür ve daha az yatıştırıcı ve hipotansif etki göstermesidir. Her ikisinin de DEHB ve eşlik eden uyku problemleri, tikler veya Tourette sendromu olan hastalar için uyarıcılarla birlikte faydalı olduğu gösterilmiştir. Alfa-2 reseptör agonistlerinin 6 yaş üzeri çocukların DEHB tedavisinde kullanımı için FDA onayı bulunmaktadır. Etkileri uyarıcı ilaçlara göre daha kısıtlı olmakla birlikte, klonidin emosyonel labilite, uykusuzluk ve stimülanların tetiklediği tik varlığında tercih edilebilir. Klonidinin dürtüsellik ve hiperaktivite belirtilerinde iyileşme sağladığı bilinmektedir. İlaç Dışı Tedaviler Uzunlamasına araştırmalar, özellikle hiperaktivitenin gelecekteki problemler için bir risk faktörü olduğunu göstermektedir.
DEHB tanısı konan çocuklar, sıklıkla anksiyete, depresyon ve karşıt olma karşı gelme bozukluğu gibi komorbid hastalıklar ve aynı zamanda ilişki zorlukları gibi çoklu sorunlara sahiptir, bu nedenle DEHB’de multimodal tedavi uygulanması uygun görünmektedir. DEHB’li çocuklarda yapılabilecek psikososyal müdahalelerden birisi ebeveynlerin eğitimidir. Ebeveyn eğitimi programları, ebeveynleri çocuklarının zorlu davranışlarını yönetmek için kullanabilecekleri davranışsal veya bilişsel davranışsal tekniklerde eğitmeyi amaçlayan psikososyal müdahalelerdir. Programlar tarzlarına ve içeriğine göre değişiklik göstermektedir. Pelham, Wheeler ve Chronis (1998), DEHB ile ilgili tedavi literatürünü gözden geçirmiş ve davranışsal ebeveyn eğitimi (BPT) ve davranışsal sınıf yönetiminin (BCM), tedavide faydalı olabileceği sonucuna ulaşmıştır. Davranış terapisinin tek başına, DEHB’li çocukların semptomları veya işlevleri üzerinde yalnızca sınırlı bir etkiye sahip olduğu, ancak davranış terapisi tedavisini ilaçla birleştirmenin, işlevselliği arttırabildiği ve gereken (uyarıcı) ilaç miktarını azaltabildiği bildirilmiştir.
DEHB için İlaçsız Tedavi Yöntemleri
DEHB’den etkilenen çocuklar ve aileler genellikle bir psikolog ile çalışmayı yararlı bulmaktadır. Seçtiğiniz terapi türünü çocuğunuzun ve ailenizin neye ihtiyacı olduğuna dayandırmanız önemlidir.
İşte bazı seçenekler:
Davranış terapisi: Davranışçı terapinin amaçlarından biri, olumsuz davranışları olumlu olanlara dönüştürmektir. Genellikle evde bir ödül sistemi kullanmayı içerir. Bu tür bir terapi, DEHB olan bazı çocuklar için yararlıdır ve genellikle ilaçla birlikte kullanılır. Özellikle sembolik pekiştirme sistemi.
Bilişsel davranışçı terapi (BDT): Bu bir tür konuşma terapisidir. Bilişsel davranışçı terapinin amacı, çocukların düşünceleri, duyguları ve davranışları hakkında düşünmelerini sağlamaktır. Özellikle DEHB için değildir, ancak bazı çocuklar için oldukça yararlı olabilir. BDT, çocukların olumsuz düşünceleri daha gerçekçi ve olumlu olanlarla değiştirmelerine yardımcı olur. Aynı zamanda çocukların DEHB’den olumsuz etkilenme eğiliminde olan benlik saygısı geliştirmelerine yardımcı olur.
BDT, anksiyete ve depresyon tedavisinde etkilidir. DEHB olan kişilerin yaklaşık yüzde 50’sinde kaygı ve / veya depresyon görülür.
Sosyal beceri grupları: Bazı çocuklar için DEHB semptomları sosyalleşmeyi zorlaştırabilir. Çocuklar durmadan konuşabilir veya konuşmadan önce düşünmekte güçlük çekebilirler. Ayrıca duygularını yönetmekte de sorun yaşayabilirler. Bir profesyonel tarafından yönetilen bir sosyal beceri grubuna katılmak, çocukların başkalarıyla etkileşimde bulunmak için önemli becerileri öğrenmesine ve uygulamasına yardımcı olabilir.
DEHB için Diğer İlaçsız Tedavi Seçenekleri
Bazı araştırma desteğine sahip diğer ilaç dışı tedavi seçenekleri mevcuttur. Araştırmalar, bu alternatif tedavilerin DEHB semptomlarını hafifletmede biraz yardımcı olduğunu göstermiştir. Bu tedaviler ve terapiler arasında egzersiz, açık hava etkinlikleri, omega 3 ve 6 takviyeleri, farkındalık etkinlikleri ve diyet programındaki değişiklikler yer almaktadır.
Ayrıca bazı ebeveynlerin denediği, araştırmayla desteklenmeyen alternatifler de vardır.
Bunlar, “beyin jimnastiği” oyunlarını içerir. DEHB için Okulda Destek DEHB olan çocuklara yardımcı olabilecek bir dizi sınıf düzenlemesi vardır. Bunlar, testlerde uzun süre kalma, sınıfın önünde oturmak ve ders sırasında kalkıp hareket etme iznine sahip olmak gibi şeyleri içerir. DEHB olan bazı çocuklar için bir davranış müdahale planı (BEP) yararlı olabilir. Bu plan, öğretmenlerin okulda sorunlu davranışları durdurmak için attığı adımları özetlemektedir. BEP ayrıca öğretmenlerin ve okulun uygun davranışı nasıl teşvik edeceğini de açıklar. Evde Yardım Etmenin Yolları Evde DEHB olan çocuğunuza yardım etmek için deneyebileceğiniz birçok strateji vardır.
DEHB için davranışsal terapi davranış değiştirme olarak da bilinen davranışçı terapinin, DEHB olan çocuklar için çok başarılı bir tedavi olduğu gösterilmiştir. Özellikle uyarıcı ilaçlar alan çocuklar için bir eş tedavi olarak faydalıdır.
Davranış terapisi, istenen davranışları ödül ve övgü yoluyla pekiştirmeyi ve sınırlar ve sonuçlar belirleyerek sorunlu davranışları azaltmayı içerir. Örneğin, öğretmen, DEHB olan bir çocuğu sınıfta konuşmadan önce elini kaldırmaya yönelik küçük adımlar attığı için ödüllendirmesi olabilir.
Teori, değişime yönelik mücadeleyi ödüllendirmenin tüm yeni davranışı teşvik etmesidir. Çocuklarda DEHB için Davranış Terapisine göre, herhangi bir davranış terapisi yaklaşımının üç temel ilkesi vardır: Spesifik hedefler belirleyin.
Çocuğunuz için belirli bir süre ev ödevine odaklanmak veya arkadaşlarıyla oyuncakları paylaşmak gibi net hedefler belirleyin. Ödüller ve sonuçlar sağlayın. İstenilen davranışı gösterdiğinde çocuğunuza belirli bir ödül (olumlu pekiştirme) verin. Çocuğunuz bir hedefi tutturamadığında bir sonuç (istenmeyen sonuç veya yaptırım) verin. Ödülleri ve sonuçları kullanmaya devam edin. Ödül ve sonuçları uzun süre tutarlı bir şekilde kullanmak, çocuğunuzun davranışını olumlu yönde şekillendirecektir.
Ebeveynler olarak, DEHB olan çocuğunuz için bilişsel-davranışçı bir terapist gibi bir davranış uzmanının yardımıyla özelleştirilmiş bir davranış değiştirme programı oluşturabilirsiniz. Bilişsel-davranışçı bir terapist, günlük sorunlara pratik çözümlere odaklanır. Bu tür bir terapist, evde ve okulda çocuğunuz için ödül ve sonuçlardan oluşan bir davranış değişikliği programı oluşturabilir ve çocuğunuzun davranışını şekillendirmede size destek olabilir. Sabır, davranışçı terapide anahtardır, çünkü DEHB olan insanlar, semptomlarında çok değişkenlik gösterirler. Bir gün çocuğunuz güzel davranabilir ve ertesi gün eski kalıplarına dönebilir. Bazen eğitim işe yaramıyormuş gibi görünebilir. Bununla birlikte, zamanla, davranışsal tedavi DEHB semptomlarını iyileştirir.
Sosyal beceri eğitimi Dikkat eksikliği bozukluğu olan çocuklar, genellikle basit sosyal etkileşimler konusunda zorluk yaşadıklarından ve düşük benlik saygısı ile mücadele ettiklerinden, yardımcı olabilecek başka bir tedavi türü sosyal beceri eğitimidir. Normalde bir grup ortamında yürütülen sosyal beceri eğitimi, uygun davranışları sergileyen ve daha sonra çocuklara bunları tekrar etme pratiği yaptıran bir terapist tarafından yönetilir. Bir sosyal beceri grubu, çocuklara başkalarının tepkilerini nasıl “okuyacaklarını” ve daha kabul edilebilir davranmayı öğretir. Sosyal beceri grubu aynı zamanda bu yeni becerileri gerçek dünyaya aktarmaya çalışmalıdır.
Yaşadığınız yerde bir sosyal beceri grubu araştırın, okul psikolojik danışmanı veya dikkat eksikliği alanında çalışan bir psikologla görüşün.
Çocuğunuzun DEHB tedavisini desteklemek için şunu unutmayın ki DEHB olan çocuklar, öğrendiklerini bir ortamdan diğerine taşımakta genellikle sorun yaşarlar. Örneğin, okuldaki dürtüsel patlamaları nasıl kontrol edeceklerini öğrenmiş olabilirler, ancak sabırsızlıkla evde başkalarını yarıda kesebilirler. Tüm ortamlarda olumlu değişimi teşvik etmek için, DEHB’li çocukların tutarlılığa ihtiyacı vardır. DEHB olan çocukların ebeveynlerinin evde davranışçı terapi tekniklerini nasıl uygulayacaklarını öğrenmeleri önemlidir. DEHB olan çocuklar, davranış ve görevler öngörülebilir kalıplarda ve öngörülebilir yerlerde gerçekleştiğinde görevleri tamamlama konusunda daha başarılı olurlar, böylece ne bekleyeceklerini ve ne yapmaları gerektiğini bilirler.
Bir rutini takip edin.
- DEHB olan bir çocuğun beklentileri anlamasına ve karşılamasına yardımcı olmak için her beklenilen davranış için bir zaman ve yer belirlemek önemlidir. Yemek, ev ödevi, oyun ve yatak için basit ve öngörülebilir ritüeller oluşturun.
- Saatleri ve zamanlayıcıları kullanın.
- Çocuğunuzun yatak odasına büyük bir saat olacak şekilde evin her yerine saat yerleştirmeyi düşünün. Çocuğunuzun ev ödevi veya sabah hazırlanmak gibi yapması gerekenler için bolca zaman ayırın. Çocuğunuzun programını basitleştirin.
- Boşta kalma süresinden kaçınmak iyi bir fikirdir, ancak DEHB olan bir çocuğun, okul sonrası çok fazla aktivite olması durumunda daha da dikkati dağılabilir ve “endişelenebilir”.
- Sessiz bir yer oluşturun. Çocuğunuzun kendine ait sessiz ve özel bir alanı olduğundan emin olun.
- Çocuğun çalışma masası, mola verdiği yerle aynı yer olmadığı sürece iyi çalışabilir.
- İyi bir organizasyon için örnek olun. Evinizi organize bir şekilde kurun. Çocuğunuzun her şeyin bir yeri olduğunu bildiğinden emin olun. Mümkün olduğu kadar rol model düzen ve organizasyon konusunda ona örnek olun.